Helende tonen, intentie en 432 – 440Hz
Door: Jeanine Weterings, 2017
Bestaat er zoiets als de ‘perfecte’ toonhoogte of toonsoort? En zo ja, waaraan zou die toonhoogte of toonsoort moeten voldoen? Het is een vraag die me bij workshops en concerten regelmatig wordt gesteld. Velen hebben iets gehoord over het verlagen van de standaard stemfrequentie van 440 Hertz naar 432 Hertz en dat die laatste frequentie veel beter zou zijn voor ons.
De laatste jaren is het aantal mensen dat zich met de helende en ontspannende kracht van klank bezighoudt enorm gegroeid. En met de uitbreiding van de vraag en het aanbod doen er ook meer theorieën en meningen de ronde. In verband met de kwestie 432 Hz gaan er nogal wat indianenverhalen rond, en ik ben maar weinig goed onderbouwde en genuanceerde artikelen hierover tegengekomen.
Het fenomeen fascineert me al sinds ik er jaren terug voor het eerst over hoorde. Ik ben er zelfs zover in meegegaan dat ik op een gegeven moment de pianostemmer heb gevraagd of hij onze piano op 432 Hz zou kunnen omstemmen. Gezien zijn ontdane reactie heb ik het toen gelaten. En intussen heb ik er het nodige onderzoek naar gedaan en zie ik, mede door mijn jarenlange ervaring in de praktijk met diverse frequenties, geen reden meer om de piano aan deze omslachtige omstemming bloot te stellen. Ik gebruik diverse instrumenten met veel verschillende frequenties, die elk hun eigen harmonische achtergrond hebben. Ze hebben allemaal hun eigen subtiele, dan wel krachtige helende/harmoniserende werking, inclusief de instrumenten die op 440 Hz zijn afgestemd.
Daarom ben ik al een tijd van plan om dit blog-artikel te schrijven – met het ‘risico’ om heilige huisjes van de voorstanders en ‘gelovers’ omver te gooien…
Een artikel in de Volkskrant, waarin de Vrijzinnige partij oproept om de ‘grondtoon te verlagen, omdat 440 Hz verdeeldheid en agressie zou opwekken’ gaf de doorslag om dit blog dan toch geboren te laten worden. Frequenties kunnen een sleutelrol vervullen in healing op kleine en grote schaal, maar de bewering dat het vervangen van de frequentie van 440 Hz een oplossing zou zijn voor de wereldproblematiek gaat voorbij aan een aantal belangrijke principes en bovenal de factor intentie.
Stemming door de geschiedenis heen
Om een duidelijk beeld te krijgen waarover de vraag nu eigenlijk gaat, eerst een stukje muziekhistorie. Instrumenten moeten gestemd worden om ze zuiver met elkaar samen te laten klinken. Daarbij gebruiken we de referentietoon A en die wordt door een stemvork of instrumentalist aangegeven; de andere musici nemen deze toon over en passen de snaarspanning op hun instrument of de lengte van de buis – bij blaasinstrumenten – aan tot de instrumenten in alle registers op elkaar afgestemd zijn. In de loop van de afgelopen eeuw is de afspraak gemaakt om die A vast te leggen op 440 Hz, ofwel 440 trillingen per seconde.
In vroeger eeuwen kon men geluidstrillingen niet exact meten en was er geen gestandaardiseerde toonhoogte. In de Baroktijd, waarin een grote componist als Johann Sebastian Bach (1685-1750) leefde, verschilde de stemming per regio of zelfs per plaats in Europa… Aan de hand van oude instrumenten zoals orgels en bewaard gebleven stemvorken uit die tijd, kunnen we nagaan dat de stemming over het algemeen veel lager was, tot 390 Hz aan toe, maar dat er ook uitschieters naar boven waren, rond 465 Hz. Tegenwoordig gaan veel musici die Barokmuziek spelen uit van een stemming op 415 of 420 Hz, wat ongeveer een halve toon lager is.
Later, in 19e eeuws Europa, ontwikkelde men meetinstrumenten om veel preciezer een toonhoogte te bepalen. Intussen schoot de standaardstemming omhoog, vaak tot ver boven 440 Hz. Dat had onder andere te maken met veranderende muzikale voorkeuren in de Romantische periode, maar ook met de komst van nieuwe instrumenten, zoals de piano. De opkomst van omwikkelde metalen snaren maakte het mogelijk om snaren veel strakker op te spannen dan de tot dan toe gebruikte darmsnaren. Daardoor konden hogere, briljantere tonen en meer volume gemaakt worden. Vooral zangers maakten bezwaar tegen de verhoging van de standaardfrequentie: ze waren gedongen om steeds hoger te zingen, maar ook luider, om nog boven het orkest uit te komen. Dat laatste was waarschijnlijk de belangrijkste reden voor de Italiaanse operacomponist Giuseppe Verdi (1813-1901) om te pleiten voor een lagere standaardstemming van 435 en na verloop van tijd zelfs 432 Hz.
432Hz in klassiek Griekenland of Egypte?
Verdi is de eerste en enige componist waarvan bekend is dat hij koos voor 432 Hz – en dat pas later in zijn leven. Dit is in tegenstelling tot wat ik de laatste tijd regelmatig lees, dat ‘componisten door de eeuwen heen altijd deze stemming gebruikten’. De stemming die componisten als bijvoorbeeld Handel en Mozart gebruikten was nog een stuk lager dan 432 Hz.
Een ander fabeltje is dat ‘de oude Egyptenaren of Griekse filosofen als Pythagoras en Plato al op 432 Hz stemden’… Afgaand op overblijfselen van instrumenten uit de Egyptische en Griekse oudheid was er geen sprake van een gestandaardiseerde toonhoogte. De getalsverhoudingen die Pythagoras in de muziek beschreef houden wèl verband met een natuurlijke – reine – stemming: daarover later meer.
Tot ver in de 20e eeuw is de frequentie-standaard niet bindend geweest, al was de gangbare stemming in Europa lange tijd 435 Hz. In 1859 is al een keer voorgesteld om 440 Hz als standaard te gebruiken. De American Standards Association adviseerde in 1936 om 440 Hz als algemeen gangbare stemming voor de westerse muziek in te voeren en dit is in de jaren ’50 bevestigd en verder vastgelegd. De oorsprong lag dus niet bij de Duitsers met een nazistische achtergrond, zoals wel wordt beweerd. Deze laatste theorie is breeduit verspreid door de Amerikaanse politicus en activist Lyndon H. LaRouche Jr. Veel, vooral Italiaanse, musici schaarden zich achter zijn pleidooi voor herinvoering van ‘Verdi’s stemming’ op 432 Hz, omdat deze harmonischer zou zijn en beter klonk, en bovenal fijner was om te zingen.
Hoewel orkesten en veel musici nog altijd 440 Hz (of zelfs nog iets hoger) aanhouden, zijn er met name in therapeutische en meditatieve klankkringen steeds meer mensen die de lagere stemming omarmen. Een keuze die voor velen prima werkt en – begrijp me goed – ik pleit zeker niet tegen 432 Hz, ik wil alleen graag de fabeltjes erover terug verwijzen naar waar ze vandaan komen…
Waar komt de fascinatie voor 432 Hz vandaan?
De bijzondere aantrekkingskracht van 432 Hz heeft in de eerste plaats met universele wetten te maken, die zijn terug te vinden in getalsverhoudingen. Volgens overlevering beschreef de wiskundige en filosoof Pythagoras 6 eeuwen voor Christus voor het eerst de verhoudingen in het muzikaal octaaf: de wetmatigheid in de verhoudingen tussen snaarlengte en toonhoogte/interval. Hij beschreef het natuurlijke octaaf, de ‘do-re-mi-fa-so-la-ti-do’ toonladder met de verhoudingen van elke toon ten opzichte van de grondtoon do. Het octaaf verhoudt zich daarin precies als 2 : 1. Ofwel, de snaar voor de lage do is, bij gelijke dikte en spanning, 2 maal zo lang als de snaar voor de hoge do. De intervallen binnen het octaaf hebben ook vaste verhoudingen ten opzichte van de grondtoon. Zo is de verhouding bij de kwint (do – so) 3:2 en grote terts (do – mi) 6:5.
Deze Pythagoras-stemming wordt ook wel rein of natuurlijk genoemd, omdat hij dezelfde tonen bevat als de reeks natuurlijke boventonen, die boven elke toon meeklinkt. De stemming is in westerse muziek eeuwenlang gebruikt. Toen in de Barokperiode de ‘gelijkzwevende’ stemming opkwam, veranderden de verhoudingen iets. Daardoor werd het octaaf opgedeeld in 12 gelijke halve toonsafstanden in plaats van 12 net iets verschillende afstanden. Nog steeds is de gelijkzwevende stemming de meest gebruikte in onze westerse muziek. Hij maakt het spelen in verschillende toonsoorten op een toetsinstrument gemakkelijker, maar ten opzichte van elkaar zijn de intervallen niet helemaal zuiver meer. We zijn er echter zo aan gewend dat de reine stemming voor velen onwennig in de oren klinkt.
Het verschil tussen simpelweg een fractie lager en reine stemming
Terug naar 432Hz: in de reine stemming zou de A 432 Hz (la) een C (do) opleveren van 256 Hz, of een octaaf lager 128 Hz. Fysiotherapeuten en neurologen gebruiken een 128/256 Hz stemvork voor hun onderzoeken, maar zijn zich meestal niet bewust van de therapeutische werking ervan. Wie met fonoforese (stemvorkentherapie) werkt, kent deze frequentie waarschijnlijk als de Meester C. Het is een warme, krachtige toon die toch subtiel genoeg is dat hij ook kan worden ingezet voor babies en kleine dieren. Wanneer je 8 octaven naar beneden zou octaveren vanaf deze C 256 Hz kom je uit op de frequentie van 1 Hz (256Hz – 128Hz – 64Hz – 32Hz -16Hz – 8Hz – 4Hz – 2Hz – 1Hz). Vanwege deze connectie met het getal van een-heid en de reine verhoudingen worden deze frequenties in verband gebracht met Pythagoras. Dit heeft dus niets te maken met het feit dat Pythagoras deze frequenties zelf ook gebruikte voor zijn toonreeks: het ging hem niet om absolute toonhoogte – die kon voor zover bekend nog helemaal niet gemeten worden. Zijn theorie gaat over verhoudingen tussen toonhoogtes.
Wanneer je in plaats van de reine stemming een gelijkzwevende stemming gebruikt met A op 432 Hz, dan gaat deze mooie verbinding met de ‘een-heid’ dus niet op, omdat de C dan niet meer op 256 Hz uitkomt.
‘432 klinkt en voelt beter’
Wanneer je 432 Hz opzoekt op het www word je overspoeld door artikelen en filmpjes met vergelijkingen met ‘uitleg’ waarom 432 Hz zoveel beter is dan 440 Hz. Realiseer je, dat we het hebben over een heel klein verschil in toonhoogte: muziek op een stemming van 432 Hz klinkt ongeveer een zesde van een toon lager. Veel mensen die geen muzikaal getraind gehoor hebben zullen het toonhoogteverschil niet bewust horen. Wat vrijwel iedereen in een vergelijking wèl zal merken, is dat tonen in de lagere stemming warmer en ronder klinken: als je de snaar op een instrument iets losser spant – en daarmee de toon laat zakken – dan heeft deze meer ruimte om te bewegen en dat geeft een andere resonantie dan een strakker gespannen snaar.
Het natuurlijker en warmere gevoel dat 432 Hz bij mensen achterlaat is een valide punt. Een dergelijk gevoel is op zich subjectief, maar uit onderzoek blijkt dat mensen vaak een voorkeur hebben voor de lagere variant, wanneer ze eenzelfde stuk twee keer horen in een stemming die in hoogte iets van elkaar verschilt. In een vergelijking komt een hogere stemming er vaak uit als scheller, helderder, gehaaster. Maar het zou zomaar kunnen dat de voorkeur niet specifiek aan de 440 – 432 Hz stemming ligt: in een van de experimenten naar de werking van de stemming op 432 Hz werden luisteraars met twee luistervoorbeelden geconfronteerd, waarbij de een 432 Hz was en de ander 424,15 Hz (verhoudingsgewijs dezelfde toonsafstand als 440-432 Hz). De luisteraars hadden net een uiteenzetting over 440 en 432 Hz gehoord, en de meesten kozen voor de laagste frequentie: 424,15 Hz als de meest relaxte, rustgevende van de twee…
We horen tegenwoordig veel fabrieksinstrumenten en elektronische instrumenten met een gestandaardiseerde klank en over het algemeen 440 Hz als basis. Maar we kunnen nog steeds herkennen hoe bijvoorbeeld de klank van de ene handgebouwde viool een heel ander karakter heeft dan de andere. Toch kunnen we de typische vioolklank herkennen aan de karakteristieke verzameling boventonen die hoort bij het instrument. Meestervioolbouwers als Stradivarius (17e en 18e eeuw) verstonden de kunst om een uniek klankpotentieel in hun instrumenten te leggen met de vorm, materialen en afwerking, waardoor tonen en boventonen optimaal konden resoneren. Instrumentmakers stemden de bouw af op de stemming die ter plekke gebruikelijk was – vaak lager dan 440 Hz. Dit kan de reden zijn waarom, tijdens een experiment met een Stradivarius viool, de beste resonantie werd gehoord bij een stemming in de buurt van 432 Hz.
Meditatieve muziek, klankhealing en 432Hz
In meditatieve muziek en klankhealing is ontspanning natuurlijk een belangrijk doel. Daarvoor is het gebruik van warme, rijke klanken optimaal. Een stemming op 432 Hz kan daartoe goed bijdragen. De vraag is alleen hoe en waarom je deze stemming toepast.
Bespeel je een piano of ander ‘traditioneel’ instrument in een gelijkzwevende stemming? Tenzij je kiest voor de ‘reine’ stemming, gaat de harmonische werking (de exacte Pythagoras verhoudingen tussen de intervallen) van de Pythagorasstemming niet meer op. Je houdt dan alleen het voordeel van het warmere timbre. De vraag is dan of je daarvoor een omstemming overhebt. Als het je gaat om de helende werking van de klanken dan is je intentie net zo belangrijk. Daarover later meer.
Gebruik je Tibetaanse klankschalen, of andere instrumenten met een metaallegering met veel boven- en ondertonen en zwevende tonen? Deze instrumenten met hun rijke tonenpalet hebben een grondtoon die vaak redelijk stabiel is. Maar door de zwevingen en meerdere tonen die tegelijk klinken kun je niet spreken van een op de Hertz nauwkeurige frequentie. Wanneer iemand aangeeft dat bepaalde schalen gestemd zijn op 432 Hz getuigt dat vooral van een rijke fantasie… En, zoals een collega klankschalentherapeut eens opmerkte: ‘Denk je dat de Tibetaanse monniken zich druk maakten over de precieze frequentie van hun klankschalen?’ Ook hier is het belangrijkste sleutelwoord ‘intentie’.
Kristallen klankschalen zijn over het algemeen beter stembaar tijdens het productieproces. De mat witte schalen hebben wel enige zweving, maar er is over het algemeen goed een basistoon vast te stellen. Als deze op 432Hz uitkomt berust dit meer op ‘toeval’ dan dat dit tijdens de productie helemaal te sturen is. De heldere, gladde kristallen schalen kunnen nauwkeuriger gestemd worden, en zijn beschikbaar in 432 Hz stemming. Voor een kristallen schaal is het echter een hoge toon, en hoge tonen worden in kristal toch vaak als indringend ervaren…
Alternatieve frequenties – de mogelijkheden van stemvorken
Meditatieve/therapeutische instrumenten die heel precies kunnen worden gestemd zijn stemvorken. Er zijn dan ook talloze frequenties in omloop – vaak tot op hondertsten van Hertz nauwkeurig gestemd – die alle hun eigen specifieke kwaliteiten hebben. Er is een serie met de 7 tonen van het Pythagoras octaaf die in oplopende toonhoogte gekoppeld wordt aan de 7 hoofdchakra’s (energiecentra in het lichaam). De C op 256 Hz is hier gelinkt aan het hartchakra, en A op 216 Hz – een octaaf lager dan 432 Hz – hoort bij het (tweede) energiecentrum van de navel. Dit betekent dat 432 Hz in deze samenhang affiniteit heeft met onze emoties, creativiteit en seksualiteit en ook met de spijsvertering.
Maar er zijn veel meer series stemvorken (ook wel als klankbuizen en -staven verkrijgbaar), die vanuit andere invalshoeken en met andere frequenties ook harmoniserende kwaliteiten blijken te hebben. Zo zijn de planeetfrequenties, die wiskundige en musicus Hans Cousto berekende voor de planeten in ons zonnestelsel, tonen die niet binnen een bepaald muzieksysteem of stemming te vangen zijn. Voor op westerse muziek georiënteerde oren klinken ze in samenklank niet persé harmonieus. En toch ervaren we ze als harmonische trillingen: met onze oren, maar ook in ons lichaam, omdat ze gebaseerd zijn op kosmische ritmes. Elke frequentie resoneert in het bijzonder op een lichaamsdeel en/of orgaan. Met 7 van deze stemvorken – 3 verschillende aardetonen/ritmes en de frequenties van Zon, Maan, Mercurius en Venus – is ook een chakraset gevormd, maar dit zijn dus geen opeenvolgende tonen in het octaaf. Op het eerste gehoor klinken ze wellicht zelfs als random bij elkaar gezocht. De toon Cis op 136,1 Hz, die het ritme van het Aardse jaar verklankt en bij het hartchakra hoort, blijkt de basistoon waarop Indiase muziek wordt gestemd. De toon is alleen of in samenklank met andere planeettonen bijzonder rustgevend, ontspannend en heeft een algemeen helende werking.
De Solfeggio frequenties, die op basis van mystieke getallenreeksten tot stand zijn gekomen, hebben ook geen traditionele harmonische samenhang. De frequentie 528 Hz is uit deze serie het meest bekend, en is veel in meditatieve muziek verwerkt. Ook deze frequentie, die op het hartcentrum resoneert, staat bekend om zijn helende kwaliteiten. Mijn ervaring is dat deze toon meer energetisch werkt dan fysiek en emotioneel.
De kracht van intentie
Het verbaast me dat ik in de motivatie voor een stemming op 432 Hz vaak een factor mis, die naar mijn ervaring net zo belangrijk is als de toon of stemming zelf, de intentie. Er wordt in de discussie zoveel aan een paar getallen opgehangen, waarbij 440 Hz wordt afgeschilderd als disharmonisch, brenger van onbalans en zelfs ‘opwekker van aggressie’. En 432 Hz zou de good guy zijn en precies het tegenovergestelde bewerken… Zou het niet vergelijkbaar zijn met een gebruiksvoorwerp als bijvoorbeeld een scherp mes…? Daarmee kun je de heerlijkste maaltijden bereiden, maar je kunt er ook mee verwonden! Het sleutelwoord is de intentie die achter het gebruik van elk gereedschap – of frequentie – zit. Een musicus die met passie, met hart en ziel, een instrument bespeelt dat gestemd is op A 440 Hz kan hiermee ‘wonderen’ verrichten bij de toehoorders, puur omdat de uitvoering veel meer is dan alleen de stemming.
Een instrument is maar een instrument… In handen van een kunstenaar krijgt het bezieling, in handen van een klanktherapeut krijgt het zijn helende werking. Klankhealer pionier Jonathan Goldman kwam jaren geleden al met de psuedo-wetenschappelijke formule: frequentie + intentie = healing. Hij geeft aan dat de energie achter de klank of het bewustzijn waarmee een frequentie wordt toegepast een belangrijke rol speelt bij de werking ervan. Dit is ook mijn ervaring in de praktijk en ik zie hierin een duidelijk antwoord op de beweringen die door de Vrijzinnige partij worden geuit over 432 Hz.
Voor wetenschappelijk ingestelde sceptici is het vaak lastig te onderkennen dat bewustzijn uitkomsten verandert. Toch zou het veel verklaren als de factor intentie in onderzoek meegerekend werd – dit wordt door de quantumfysica al lang onderbouwd.
De Japanse onderzoeker Masaru Emoto liet op foto’s van bevroren water zien, dat het overdragen van bewustzijn of intentie op water de kwaliteit van de waterkristallen beïnvloedt. Zo gaf de intentie van ‘liefde en dankbaarheid’ fraaie, zespuntige kristalvormen. ‘Woede’ gaf vervormingen in de kristallen… Ook wetenschapsjournaliste Lynne McTaggart beschrijft in Het Veld met heldere voorbeelden hoe krachtig en invloedrijk intentie is.
Wat ik zelf heb ervaren is dat eenzelfde frequentie andere uitkomsten kan geven, wanneer deze wordt toegepast door verschillende mensen. Omgekeerd kan de uitwerking van dezelfde toon toegepast door dezelfde behandelaar ook per behandelde verschillen. Dat is niet omdat de frequenties ‘niet werken’, want meestal is het effect per individueel geval goed te zien of te voelen… Er zijn universele wetten en frequenties, maar iedereen en elke situatie is uniek en daarom zal een frequentie elke keer anders worden ontvangen en verwerkt…
Eigen verantwoordelijkheid – klank en bewustzijn
Suggestie doet veel: wanneer je er vanuit gaat dat een bepaalde toonhoogte een bepaalde werking heeft, dan breng je die intentie over op wat je doet. Wanneer je iemand doet geloven dat 440Hz ‘slecht’ is, en deze persoon is daar ontvankelijk voor, dan zal deze muziek uitgevoerd in 440Hz stemming bewust of onbewust anders gaan ervaren. Als je maar vaak genoeg leest dat 432Hz de beste, meest harmonische stemming is die er is, dan is de kans groot dat je anders gaat luisteren naar muziek in deze stemming (gelijkzwevend of rein om het even).
Maar een frequentie alleen zal de wereld niet naar de knoppen helpen, en hij zal ons ook niet redden… Het zou te gemakkelijk zijn om een oplossing buiten onszelf te leggen. Zelf verantwoordelijkheid nemen is juist cruciaal, of je nu met helende klanken bezig bent, concertmusicus bent of achtergrondmuziek uitzoekt, of je nu voor complete stilte kiest of niet kunt zonder rumoer om je heen. Alles draait om je bewustzijn, het dagelijks bewust-zijn wat je doet, denkt, zegt en droomt, de klanken waarmee je jezelf omringt. En je daarbij realiseren dat alles verbonden is en dat je dus, bij wat je ook tegenkomt, eigenlijk een echo hoort van jouw eigen klanken.
Je kunt bewust frequenties gebruiken om je leven en dat van anderen te vergemakkelijken en verrijken. De keuze in frequenties is onuitputtelijk. Ze hebben allemaal hun eigen unieke kwaliteiten, net als wij mensen – de een in principe niet ‘beter of slechter’ dan de ander, gewoon anders. Algemeen kun je stellen dat hoe lager de toon, hoe meer je hem in je lichaam kunt ervaren, hoe hoger de frequentie, hoe meer hij in het energetische veld werkt. Verder zijn er allerlei nuances en zijn er frequenties die een affiniteit met bepaalde organen of lichaamsdelen hebben. Je kunt je dan ook voorstellen dat de ene toon beter bij je past dan de andere. En dat kan bovendien nog van moment tot moment verschillen…
Dus terug naar de vraag: is er een voorkeur voor 432 Hz? Ik kan niet eenduidig ja of nee zeggen, omdat het antwoord afhankelijk is van je intentie, en anderzijds ook je bereidheid om de reine stemming te volgen. In het laatste geval volg je de wetten van de natuur(kunde): de natuurlijke boventoonreeks. Reine stemming kan in theorie zowel op 440Hz als op 432Hz worden toegepast, maar vanuit 432Hz kom je op grotendeels hele getallen uit in de opeenvolgende tonen binnen het octaaf. De C (256Hz) is dan een hoger octaaf van 1, ofwel: symbolisch is deze reeks uit eenheid geboren. Als je daaraan waarde hecht is het een mooi gegeven en kun je je keuze voor 432Hz motiveren. Als je muziek maakt en bijvoorbeeld voor meditatie net iets meer warmte in de klank wilt creëren, dan is een iets lagere stemming zoals 432Hz ook een logische keuze, al zou ik er een piano niet voor omstemmen.
Als ik een basistoon zou moeten kiezen die universele harmonie weerspiegelt, dan zou dat 136,1 Hz zijn – en de daarmee corresponderende hogere en lagere octaven daarvan. Het is de (Cis-)toon die voortkomt uit het aardse jaarritme van 365,25 dagen, en heeft zich in de praktijk bewezen als helende frequentie: ontspannend en harmoniserend op veel gebieden. Traditionele Indiase muziek gaat al van deze basistoon uit.
Maar om tegelijkertijd 440Hz als negatief te bestempelen is vanuit het hoofd geboren, en sluit misschien muziek of klanken uit die juist goed bij je passen op een bepaald moment. Als je goed luistert naar je lichaam en signalen uit je energiesysteem, dan weet je wat bij jou op het moment past. Je intentie doet de rest.
Hoe je ook stemt, stem met je hart ♥
©Jeanine Weterings, 2017
Jeanine is een gewaardeerde collega en tevens musicoloog. Als fonoforese-therapeute vind je haar op onze website: Jeanine Weterings
Ook heeft zij haar eigen website: www.bodysoultuning.nl